Często zdarza się, że dłużnik chcąc uniknąć spłaty swoich zobowiązań wobec wierzycieli, jeszcze przed wszczęciem jakiegokolwiek postępowania, celowo wyzbywa się swojego majątku, np. obdarowując swoje dzieci lub innych członków rodziny nieruchomością, samochodem, gotówką, czy też innymi wartościowymi składnikami majątku, aby w ten sposób uniknąć licytacji komorniczej i udaremnić egzekucję. Dochodząc swoich należności w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego, może okazać się, że osoba, która wcześniej posiadała spory majątek, nagle wyzbyła się wszelkich dóbr majątkowych, a egzekucja stała się bezskuteczna i komornik umorzył postępowanie.
Zastosowanie skargi pauliańskiej
Jeśli jednak mamy wiedzę, że dłużnik celowo uciekł ze swoim majątkiem (np. przez sprzedaż, darowiznę) – w celu udaremnienia zaspokojenia naszych roszczeń, kodeks cywilny przewiduje w takich sytuacjach możliwość wystąpienia do sądu z powództwem o uznanie dokonanej przez dłużnika czynności prawnej za bezskuteczną – jest to tzw. skarga pauliańska. Zapewnia ona pewną ochronę wierzycielom przed nielojalnym i nieuczciwym dłużnikiem. W ten sposób możemy „przywrócić” do majątku dłużnika utracone przez niego dobra oraz prowadzić w stosunku do nich egzekucję.
Jaką czynność możemy zaskarżyć?
Skargą pauliańską możemy zaskarżyć czynność prawną, która polega na zmniejszeniu majątku dłużnika. Zmniejszenie majątku może polegać albo na jego uszczupleniu albo na tym, że coś do tego majątku nie weszło wskutek celowego działania dłużnika. Musimy mieć również na uwadze to, że zmiana w majątku dłużnika powinna wiązać się z uzyskaniem korzyści majątkowej przez osobę trzecią, która była stroną tej czynności prawnej – chodzi o nabycie rzeczy lub zwolnienie ze zobowiązania. Najlepszym przykładem jest sprzedaż lub darowizna nieruchomości na rzecz osoby trzeciej, ale również mogą to być inne czynności – jak np. zwolnienie z długu, przeniesienie udziałów w spółce. Przykładów może być wiele, jednak każdy z nich należy rozpatrzyć pod kątem konkretnej sprawy.
Co w sytuacji, gdy osoba, która nabyła składnik majątku dłużnika, nie wiedziała o jego zamiarze?
Jedną z przesłanek zastosowania skargi pauliańskiej jest wykazanie, że osoba, która uzyskała korzyść majątkową wskutek działania dłużnika – wiedziała o tym, że czynność ta doprowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli albo z łatwością mogła się o tym dowiedzieć (tj. przy dochowaniu należytej, wymaganej w danych okolicznościach staranności). Chodzi o zapewnienie pewnej ochrony osobie trzeciej, która dokonała czynności prawnej zgodnie z prawem i która nie miała świadomości pokrzywdzenia wierzycieli.
WYJĄTEK!
Powyższe nie dotyczy osób pozostających w bliskim stosunku z dłużnikiem. W tym przypadku istnieje domniemanie, że osoby te posiadały wiedzę o chęci pokrzywdzenia wierzycieli przez dłużnika – i nie trzeba tego faktu udowadniać przed sądem.
Przez pojęcie „bliskich stosunków” należy rozumieć takie stosunki, które uzasadniają przyjęcie założenia, że jedna z osób jest lub może być w posiadaniu informacji o stanie majątkowym drugiej. Przede wszystkim będą to osoby spokrewnione z dłużnikiem (małżonek, rodzice, dzieci, rodzeństwo, itd.), ale też nieformalnie z nim powiązani – np. narzeczony, konkubent, a nawet współpracownik, przyjaciel, sąsiad. Ustalenie „bliskich stosunków” będzie uzależnione od okoliczności konkretnej sprawy.
Analogiczne domniemanie istnieje w przypadku przedsiębiorcy pozostającym z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych.
Czy w przypadku czynności nieodpłatnej (darowizny) również musimy udowadniać złą wiarę nabywcy?
Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Co więcej, również w stosunku do dłużnika istnieje domniemanie, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Oznacza to, że w przypadku dokonania nieodpłatnej czynności prawnej, zastosowanie skargi pauliańskiej będzie znacznie łatwiejsze. Nie musimy bowiem wykazywać przed sądem – ani złej wiary nabywcy, ani tego, że pozostaje on z dłużnikiem w bliskich stosunkach.
Czy osoba, która nabyła składnik majątku dłużnika może zwolnić się z konieczności zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela?
Kupujący może uniknąć utraty nabytej rzeczy poprzez uiszczenie na rzecz wierzyciela odpowiedniej sumy pieniężnej lub spełnienia innego świadczenia. Może on skorzystać z tego uprawnienia zarówno przed procesem o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, w toku tego procesu, jak i w toku egzekucji z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika. W przypadku skorzystania z uprawnienia przed wytoczeniem powództwa oraz w toku procesu dochodzi do oddalenia powództwa, zaś skorzystanie z niego w toku egzekucji powoduje umorzenie postępowania egzekucyjnego w części dotyczącej przedmiotów majątkowych, których dotyczyła czynność prawna uznana za bezskuteczną (gdy zażąda tego wierzyciel – art. 825 pkt 1 KPC), bądź też – jeżeli wierzyciel nie złoży wniosku o umorzenie – osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętych przedmiotów od egzekucji (Wyrok SA Kraków z dnia 17-07-2020, sygn. I ACa 855/19).
Czy możemy złożyć skargę pauliańską, jeśli dłużnik ujawni inny majątek, z którego możemy się zaspokoić?
Czynność prawna dłużnika może być zaskarżona tylko wówczas, gdy została “dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli”, co oznacza spowodowanie niewypłacalności dłużnika lub pogłębienie stanu niewypłacalności.
Spełnienie przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela następuje już w razie ustalenia, że doszło do pogorszenia sytuacji wierzyciela z perspektywy przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego z danego składnika, będącego korzyścią majątkową uzyskaną przez osobę trzecią, tzn. dłużnik stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności (Postanowienie SN – Izba Cywilna z dnia 17-07-2020, sygn. IV CSK 565/19).
Jeśli więc dłużnik jest w stanie w inny sposób zaspokoić całość swoich zobowiązań, wówczas nie będzie można skorzystać z instytucji skargi pauliańskiej.
Co się dzieje po uznaniu przez sąd bezskuteczności czynności prawnej?
Wyrok uznający na podstawie art. 527 KC bezskuteczność określonej czynności prawnej przenoszącej przedmiot lub prawo z majątku dłużnika do majątku osoby trzeciej, nie powoduje ich powrotu do majątku dłużnika, lecz jedynie daje wierzycielowi prawo zaspokojenia się z tego przedmiotu lub prawa, pozostających nadal w majątku osoby trzeciej, przed jej wierzycielami (wyr. SN z 7.10.2011 r., II CSK 3/11).
Na podstawie takiego prawomocnego wyroku, dajemy komornikowi zielone światło do prowadzenia egzekucji z majątku dłużnika, którego wcześniej się wyzbył i aktualnie był on własnością osoby trzeciej.
Czy jest jakieś ograniczenie czasowe do wystąpienia z przedmiotowym powództwem?
Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności. Bieg terminu rozpoczyna się od dnia “dokonania” czynności, czyli jej dojścia do skutku (najczęściej będzie to chwila zawarcia umowy).
PRZYKŁAD
Jan N. zaciągnął pożyczkę w kwocie 300.000,00 zł od Anny P. Początkowo spłacał regularnie swoje zadłużenie, jednak z biegiem czasu utracił stały dochód i wiedział, że nie będzie w stanie spłacić pozostałej kwoty zadłużenia. Jedyny majątek, który posiadał stanowiła nieruchomość o wartości 200.000,00 zł. Gdy wystąpiły problemy finansowe postanowił darować nieruchomość swojej córce, by w ten sposób „uratować” jedyny dorobek, który posiadał. Wskutek powstałej zaległości Anna P. postanowiła wszcząć postępowanie egzekucyjne aby odzyskać swoją należność. Jednak, jak się okazało komornik sądowy nie mógł ustalić żadnego majątku dłużnika, co doprowadziło do umorzenia postępowania egzekucyjnego wskutek jego bezskuteczności. Anna P. dowiedziawszy się o nieruchomości, która była własnością Jana N. postanowiła wnieść skargę pauliańską i tym samym uznać umowę darowizny za bezskuteczną. Uzyskawszy prawomocny wyrok w tym zakresie ponownie wszczęła postępowanie egzekucyjne i na podstawie uzyskanego wyroku komornik sądowy przeprowadził egzekucję z przedmiotowej nieruchomości i tym samym zaspokoił roszczenie Anny P.
Zachęcam do zapoznania się z ofertą windykacyjną.
Jeśli potrzebujesz pomocy lub chcesz uzyskać więcej informacji, zapraszam do kontaktu z kancelarią -> formularz -> dane kontaktowe
Kancelaria świadczy usługi w zakresie stałej obsługi prawnej przedsiębiorców.
Ogólną ofertę skierowaną dla firm znajdziesz tutaj. Natomiast w celu przedstawienia spersonalizowanej oferty zachęcam do spotkania lub kontaktu z kancelarią.
Jeśli jesteś zainteresowany innymi artykułami i chcesz być na bieżąco ze wszystkimi ciekawostkami prawniczymi, zapraszam do polubienia i obserwowania mojej strony na facebooku -> Kancelaria Adwokacka Magdalena Tybor.
Przeczytaj również:
Sposób na szybsze i tańsze postępowanie sądowe – czyli kilka słów o EPU
Spółka z o.o. stała się niewypłacalna? Odzyskaj należności od jej członków zarządu.
Czy komornik sądowy ma prawo zająć cały majątek dłużnika pozostawiając go „bez grosza przy duszy”?