Ustawodawca chcąc zapewnić minimalne standardy ochrony dłużnika wprowadził pewne ograniczenia w zakresie egzekucji poszczególnych przedmiotów oraz kwot pieniężnych. Przede wszystkim ograniczenia te są podyktowane względami humanitarno-społecznymi, a częściowo też gospodarczymi. Organ egzekucyjny został zobowiązany do pozostawienia dłużnikowi ruchomości i środków pieniężnych zabezpieczających minimum egzystencji.
Ograniczenia te zostały wprost wskazane przez ustawodawcę, który wyłączył spod egzekucji następujące składniki majątku:
1. Przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników, w szczególności lodówka, pralka, odkurzacz, piekarnik lub kuchenka mikrofalowa, płyta grzewcza służąca podgrzewaniu i przygotowywaniu posiłków, łóżka, stół i krzesła w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników oraz po jednym źródle oświetlenia na izbę, chyba że są to przedmioty, których wartość znacznie przekracza przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju;
2. Pościel, bielizna i ubranie codzienne, w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
Aktualnie ustawodawca wprost wskazał, które sprzęty należy uważać za niezbędne dla dłużnika i jego domowników, jednak należy pamiętać, że nie stanowią one katalogu zamkniętego. Przedmiotami urządzenia domowego mogą być również zmywarka, radio czy telewizor, o ile uznamy, że zaspokajają one podstawowe potrzeby życiowe i kulturalne, a więc ich wyłączenie zależeć będzie od okoliczności indywidualnych (np. znacznego stopnia kalectwa, uniemożliwiającego dłużnikowi lub członkom jego rodziny zaspokajanie potrzeb materialnych i kulturalnych poza obrębem gospodarstwa domowego).Ważne jest również, aby nie były to przedmioty o dużej wartości, pełniące funkcję atrybutów prestiżu i zamożności. W każdym przypadku, to komornik jest zobowiązany do dokonania oceny, czy dane urządzenie domowe jest niezbędne dla dłużnika i jego domowników oraz czy jego wartość znacznie nie przekracza przeciętnej wartości nowych przedmiotów danego rodzaju.
Ustawodawca wskazał również pościel, bieliznę oraz ubrania codzienne. W tym przypadku należy pamiętać, że chodzi wyłącznie o ubrania codzienne, w ilości niezbędnej dla dłużnika i jego domowników, a ponadto ubrania konieczne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu (np. mundur, garnitur, odzież robocza, kostium). Komornik oceni także, czy ubrania te nie mają charakteru luksusowego (np. futra).
3. Zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
4. Jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;
W celu zabezpieczenia minimum egzystencji dłużnika spod egzekucji zwolniono zapasy żywności i opału dla dłużnika oraz będących na jego utrzymaniu członków rodziny na okres jednego miesiąca. Z tych samych względów spod egzekucji wyłączone zostały również zwierzęta, jednak zwierzęta potrzebne wyłącznie do wyżywienia dłużnika oraz osób znajdujących się na jego utrzymaniu. Bez znaczenia jest to, czy zwierzęta są wykorzystywane w ramach działalności wytwórczej w rolnictwie, czy też nie. Jeśli dłużnik posiada kilka z wymienionych wyżej zwierząt, co do zasady to komornik dokona wyboru, które zwierzęta są potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków rodziny, ze względu na warunki życiowe.
W praktyce przedmioty takie jak żywność, opał lub zwierzęta gospodarskie, raczej nie będą mieć wartości uzasadniającej prowadzenie z nich egzekucji. Wierzyciele rzadko kiedy decydują się na prowadzenie egzekucji z małowartościowych ruchomości.
5. Narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych;
Ocena, czy poszczególne przedmioty są niezbędne, zależy od ustalenia, jaki zawód wykonuje dłużnik w chwili zajęcia. Praca ta powinna być świadczona osobiście (bez udziału innych osób) oraz zarobkowo (a nie np. jako hobby). Jeśli więc dłużnik zatrudnia pracowników, to wykorzystywane przez nich przedmioty (np. kasa fiskalna w sklepie) podlegają już zajęciu. Chodzi więc o przedmioty bezpośrednio i ściśle związane z osobistą pracą dłużnika (np. wyposażenie salonu fryzjerskiego – o ile dłużnik sam wykonuje tę pracę i nie zatrudnia w tym celu osób trzecich). Wyjątek stanowią pojazdy mechaniczne, a więc w przypadku taksówkarza, który co prawda wykonuje pracę osobiście i samochód stanowi jego niezbędne narzędzie do wykonywania pracy – nie będzie on mógł skorzystać z instytucji wyłączenia spod egzekucji swojego samochodu.
6. U dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę – pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy lub u dłużnika, będącego osobą fizyczną wykonującą działalność gospodarczą – pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie;
Wyłączeniu podlegają również środki pieniężne objęte nie tylko wynagrodzeniem ze stosunku pracy, ale także z umów cywilnoprawnych, pod warunkiem że mają one charakter periodyczny, a więc są płatne w stałych odstępach czasu, dotyczy to również renty i emerytury. Wartość kwoty zwolnionej spod egzekucji będzie uzależniona przede wszystkim od wysokości kwoty wolnej od potrąceń – w egzekucji z wynagrodzenia za pracę, kwestię tę regulują przepisy Kodeksu pracy, natomiast w egzekucji z emerytury i renty – przepisy Ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Istotne znaczenie ma również rodzaj świadczeń, które są stwierdzone tytułem wykonawczym (np. świadczenia alimentacyjne w świetle art. 1083 k.p.c.)
Jeśli dłużnik nie otrzymuje stałej płacy, to na organie egzekucyjnym będzie spoczywać obowiązek dokonania oceny, jaka kwota pieniężna jest niezbędna dla utrzymania dłużnika oraz jego rodziny przez dwa tygodnie. Ponadto ustawą z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych dodano w art. 829 pkt 5 k.p.c. nową kategorię dłużników – a mianowicie – osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, którzy również otrzymali przywilej wyłączenia spod egzekucji pieniędzy zapewniających minimum egzystencji dla dłużnika i jego rodziny.
7. Przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową;
W tym przypadku również przesłanka niezbędności podlega ocenie organu egzekucyjnego. Najbardziej powszechnymi przedmiotami do niezbędnej nauki będą książki, zeszyty i inne przybory szkolne. Można także zaliczyć do nich mapy, atlasy, zbiory okazów, itp. Bez znaczenia jest na jakim etapie nauczania znajduje się dłużnik. Przedmioty te mogą być również wykorzystywane przez członków rodziny pobierających naukę. Co więcej, przepis ten ma zastosowanie nie tylko do osób pobierających naukę, ale także dłużnika , który sam prowadzi zajęcia edukacyjne.
Przez papiery osobiste należy rozumieć korespondencję dłużnika lub członków jego rodziny, odziedziczone przez dłużnika dokumenty członków jego rodziny, świadectwa, dyplomy, itp. Chodzi przede wszystkim o osobisty charakter dokumentów. Nie będą więc wyłączone spod egzekucji dokumenty mające wartość kolekcjonerską i dotyczące osób w żaden sposób niespokrewnionych z dłużnikiem. To samo dotyczy odznaczeń przyznanych dłużnikowi lub jego przodkom, nawet jeśli posiadają one znaczną wartość antykwaryczną.
Podstawą oceny, czy przedmioty służą do wykonywania praktyk religijnych, powinno być wyznanie dłużnika oraz charakterystyczne dla tej religii rodzaje obrzędu. Wyłączeniu spod egzekucji podlegają zarówno ruchomości (np. krzyże, szaty, naczynia liturgiczne), jak i nieruchomości. Ograniczenie to nie będzie miało zastosowania wobec dłużników, którzy przykładowo zajmują się kolekcjonowaniem tego typu przedmiotów bądź ich handlem.
Jeśli chodzi o przedmioty codziennego użytku, należy przez nie rozumieć rzeczy, których sprzedaż byłaby niecelowa, a to znaczy, że przewidywana kwota uzyskana ze sprzedaży danej rzeczy byłaby znacznie niższa od realnej wartości, przy jednoczesnej dużej użyteczności tego przedmiotu dla dłużnika.
8. Produkty lecznicze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2019 r. poz. 499, 399 i 959) niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej przez okres trzech miesięcy oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 175, 447 i 534);
W przypadku prowadzenia egzekucji w stosunku do zakładów opieki zdrowotnej, wprowadzono wyłączenie spod egzekucji produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych.
Produktem leczniczym jest substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt lub podawana w celu diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne;
Natomiast wyrobem medycznym jest narzędzie, przyrząd, urządzenie, oprogramowanie, materiał lub inny artykuł, stosowany samodzielnie lub w połączeniu, w tym z oprogramowaniem przeznaczonym przez jego wytwórcę do używania specjalnie w celach diagnostycznych lub terapeutycznych i niezbędnym do jego właściwego stosowania, przeznaczony przez wytwórcę do stosowania u ludzi w celu:
a) diagnozowania, zapobiegania, monitorowania, leczenia lub łagodzenia przebiegu choroby,
b) diagnozowania, monitorowania, leczenia, łagodzenia lub kompensowania skutków urazu lub upośledzenia,
c) badania, zastępowania lub modyfikowania budowy anatomicznej lub procesu fizjologicznego,
d) regulacji poczęć
– który nie osiąga zasadniczego zamierzonego działania w ciele lub na ciele ludzkim środkami farmakologicznymi, immunologicznymi lub metabolicznymi, lecz którego działanie może być wspomagane takimi środkami.
W celu zastosowanie przedmiotowego wyłączenia konieczne jest ustalenie niezbędności produktów leczniczych lub/i wyrobów medycznych do funkcjonowania podmiotu leczniczego przez okres 3 miesięcy. Chodzi więc o takie przedmioty, które służą bezpośrednio do ratowania życia i zdrowia ludzkiego. Oceny w tym przypadku dokonuje również komornik, który powinien kierować się przedmiotem działalności podmiotu leczniczego będącego dłużnikiem.
9. Przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny
Przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika obejmują swoim znaczeniem wszystkie rodzaje rzeczy, które można uznać za potrzebne niepełnosprawnemu z uwagi na jego stan psychofizyczny. Ustalenia, czy dany składnik może być objęty egzekucją podlega ocenie komornika.
Poza wskazanymi wyżej ograniczeniami, ustawodawca przewidział również dodatkowe ograniczenia w razie skierowania egzekucji sądowej przeciwko rolnikowi, który prowadzi gospodarstwo. 
Przedmioty podlegające wyłączeniu spod egzekucji są określane rozporządzeniem wydawanym przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa oraz Ministrem Finansów i aktualnie należą do nich między innymi:
1) stado podstawowe zwierząt gospodarskich:
a) bydła mlecznego,
b) bydła mięsnego,
c) koni,
d) kóz,
e) owiec,
f) świń,
g) drobiu,
h) zwierząt futerkowych,
i) innych gatunków, stanowiących podstawę produkcji zwierzęcej w gospodarstwie rolnym dłużnika;
2) zwierzęta gospodarskie, poza stadem podstawowym, w drugiej połowie okresu ciąży i w okresie odchowu potomstwa
oraz:
a) źrebięta do 6 miesięcy,
b) cielęta do 4 miesięcy,
c) jagnięta do 3 miesięcy,
d) prosięta do 2 miesięcy,
e) koźlęta do 5 miesięcy;
3) stado użytkowe drobiu, co do którego zawarto umowę na dostawę ptaków z tego stada lub produktów pochodzących
od tych ptaków;
4) zwierzęta futerkowe, co do których hodowca zawarł umowę na dostawę skór tych zwierząt;
5) rodziny pszczele pszczoły miodnej (Apis mellifera) wraz z zasiedlonymi przez te rodziny ulami;
6) podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze, w ilości niezbędnej do pracy w gospodarstwie, w tym ciągniki
rolnicze z maszynami i sprzętem współpracującym, samobieżne maszyny rolnicze niezbędne do uprawy, pielęgnacji,
zbioru i transportu ziemiopłodów;
7) silosy na zboża i pasze;
8) zapasy paliwa i części zamienne, niezbędne do normalnej pracy ciągnika i maszyn rolniczych, na okres niezbędny do
zakończenia cyklu produkcyjnego;
9) materiał siewny, zboże i inne ziemiopłody niezbędne do siewów lub sadzenia w gospodarstwie rolnym dłużnika,
w ilości niezbędnej w danym roku gospodarczym;
10) zapasy opału na okres 6 miesięcy;
11) nawozy, środki ochrony roślin oraz środki wspomagające uprawę roślin, w ilości niezbędnej na dany rok gospodarczy
dla gospodarstwa rolnego dłużnika;
12) zapasy paszy i ściółki dla inwentarza wymienionego w pkt 1–4, do najbliższych zbiorów;
13) podstawowy sprzęt techniczny, niezbędny do zakończenia cyklu danej technologii produkcji w przypadku gospodarstwa specjalistycznego;
14) zaliczki na poczet dostaw produktów rolnych;
15) budynki gospodarcze i grunty rolne, niezbędne do hodowli zwierząt w proporcji uzależnionej od wielkości stada
podstawowego i niezbędnej nadwyżki inwentarza;
16) budynki gospodarcze magazynowe, składowe, przechowalnie oraz szklarnie, tunele foliowe i inspekty do prowadzenia produkcji roślinnej w gospodarstwie rolnym wraz z wyposażeniem.
Dodatkowo art. 831 k.p.c. rozszerzył zakres wyłączeń spod egzekucji o charakterze przedmiotowym. Ograniczenie to dotyczą m.in. sumy i świadczenia na wydatki w sprawach służbowych, kwoty przyznanej przez Skarb Państwa na specjalne cele (np. stypendia, świadczenia socjalne), środków pochodzących z programów finansowanych z funduszy UE, praw niezbywalnych (np. autorskie prawa osobiste), świadczeń z ubezpieczeń osobowych i majątkowych, świadczeń z pomocy społecznej, wierzytelności od NFZ (dot. dłużnika udzielającego świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej), kwot przyznanych orzeczeniem ETPC, świadczeń integracyjnych, wierzytelności przysługujących spółdzielni mieszkaniowej wobec jej członków.
Wyłączone spod egzekucji są także należności wypłacone w związku ze śmiercią tytułem zapomogi lub jednorazowego zaopatrzenia pod jakąkolwiek nazwą albo z tytułu ubezpieczenia na pokrycie kosztów pogrzebu podlegają egzekucji tylko na zaspokojenie tych kosztów.
W przypadku prowadzenia egzekucji ze składnika majątku dłużnika wbrew wskazanym wyżej ograniczeniom, powinna ona zostać umorzona w całości lub w części obejmującej świadczenia lub przedmioty wyłączone spod egzekucji. Należy pamiętać, że ustawodawca zaopatrzył dłużnika w odpowiednie środki prawne, za pomocą których może on dochodzić swoich praw i jednocześnie bronić się przed bezprawnym działaniem organów egzekucyjnych.
Jeśli potrzebujesz pomocy lub chcesz uzyskać więcej informacji, zapraszam do kontaktu z kancelarią -> formularz -> dane kontaktowe
Jeśli jesteś zainteresowany innymi artykułami i chcesz być na bieżąco ze wszystkimi ciekawostkami prawniczymi, zapraszam do polubienia i obserwowania mojej strony na facebooku -> Kancelaria Adwokacka Magdalena Tybor.
Przeczytaj również:
Utraciłeś pracę i popadłeś w długi? Z pomocą może przyjść upadłość konsumencka.
Spółka z o.o. stała się niewypłacalna? Odzyskaj należności od jej członków zarządu.