W obecnych czasach wiele osób decyduje się na życie w nieformalnym związku, czyli w tzw. konkubinacie. Osoby te prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, kupują mieszkania, budują domy, biorą wspólne kredyty i z różnych powodów nie chcą zawierać związku małżeńskiego. Często również osoby, które planują sformalizowanie swojego związku – jeszcze przed zawarciem małżeństwa poczynają nakłady finansowe na rzecz drugiego z nich. Niestety, jak to w życiu bywa – również w takich związkach zdarzają się konflikty i rozstania. Czy w takiej sytuacji można żądać od byłego partnera rozliczenia majątkowego? Jakkolwiek w przypadku małżonków – przepisy prawa wprost stanowią o podziale ich wspólnego majątku – tak jeśli chodzi o konkubentów – będzie to bardziej skomplikowana procedura.
Czy rozliczenie pomiędzy konkubentami wygląda analogicznie jak w przypadku małżonków?
Jeśli chodzi o kwestię rozliczeń pomiędzy osobami, które żyły w nieformalnym związku – przepisy prawa nie regulują wprost tego zagadnienia, tak jak w przypadku małżeńskiej wspólności majątkowej. Nie można również stosować tych przepisów analogicznie- oznaczałoby to bowiem zrównanie w pewnym zakresie małżeństwa i konkubinatu, do czego brak jest podstawy prawnej.
Niemniej jednak przyjmuje się, że istnieje możliwość stosowania przepisów o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych i znoszeniu tej współwłasności, przepisów o spółce cywilnej, przepisów, które stanowią o bezpodstawnym wzbogaceniu i in. Wybór konkretnej podstawy prawnej jest uzależniony od konkretnego stanu faktycznego – nie ma jednej uniwersalnej metody rozliczania byłych partnerów.
Jakie roszczenia majątkowe przysługują osobom będącym w nieformalnym związku?
Charakter roszczeń majątkowych między byłymi konkubentami jest zależny od rodzaju praw do poszczególnych przedmiotów majątkowych, które nabyli podczas trwania związku. Rozliczenie według przepisów o zniesieniu współwłasności następuje, jeśli gromadzili wspólne oszczędności i nabywali z nich oznaczone rzeczy. W wypadku, gdy zachowywali odrębność dokonując jedynie przesunięć majątkowych między sobą, właściwe będą stosowane odpowiednio przepisy uzasadniające powyższe czynności prawne (np. normy prawne dotyczące nakładów na rzecz), a dopiero w ostateczności przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z dnia 26 kwietnia 2019 r., I ACa 636/18).
Przykładowo, jeśli jeden z partnerów czynił nakłady na nieruchomość drugiej osoby (zakupy na remont domu, mieszkania), które nie były niezbędne do zachowania rzeczy w stanie dotychczasowym, ale służyły zwiększeniu jej wartości i przydatności gospodarczej, a następnie po rozstaniu partnerów nieruchomość ta pozostała wyłączną własnością jednego z nich – wówczas zastosowanie znajdą przepisy o rozliczeniu między posiadaczem zależnym a właścicielem nieruchomości. Temu partnerowi, który finansował remont domu, a obecnie w nim nie zamieszkuje i stanowi wyłączną własność byłego partnera – wówczas należy mu się zwrot poczynionych kosztów.
W przypadku wspólnie zaciągniętego kredytu, który po rozstaniu spłaca wyłącznie jeden z partnerów, zastosowanie mogą znaleźć przepisy dotyczące zobowiązań solidarnych. Zgodnie z art. 376 § 1 k.c. dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu od współdłużników w częściach równych. Oznacza to, iż wyłączenie roszczeń regresowych może wynikać jedynie z treści stosunku wewnętrznego, bowiem bez takiego wyłączenia rozliczenia między dłużnikami będą mieć swą podstawę. Jeśli partnerzy nie zawarli żadnej umowy w tym zakresie – osoba, która spłaca kredyt może żądać zapłaty połowy jego wartości.
A co w przypadku zaspokajania bieżących kosztów utrzymania konkubentów?
Sąd w sprawie o rozliczenie konkubinatu nie ocenia postępowania konkubentów, ich cech charakteru, podejścia do wydawania pieniędzy itp. Co więcej, nie będą również rozliczane koszty przeznaczane na bieżące potrzeby konkubinatu, jak np. mieszkanie, wyżywienie, wspólne zakupy, które były pokrywane w trakcie związku. Nie można bowiem uznać takich wydatków za świadczenie na rzecz drugiego partnera, które nie miało swojej podstawy prawnej. Głównym celem tych świadczeń było bowiem zaspokajanie zwykłych potrzeb związku konkubenckiego i cel ten został osiągnięty, był osiągany w każdym kolejnym okresie trwania ich związku. W takim przypadku nie można mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu swojego byłego partnera.
Czy można zabezpieczyć się przed ewentualnymi rozliczeniami finansowymi żyjąc w nieformalnym związku?
W takim przypadku najlepszym rozwiązaniem będzie zawarcie umowy, która regulowałyby zasady rozliczenia konkubinatu w przypadku jego zakończenia. Może ona zostać ukształtowana w dowolny sposób – również na kształt majątkowej umowy małżeńskiej (intercyzy).
W jakim czasie można dochodzić roszczeń związanych z rozliczeniem konkubinatu?
Jak już wspomniano wyżej – roszczeń majątkowych pomiędzy osobami żyjącymi w nieformalnym związku można dochodzić na podstawie różnych przepisów prawa. Oznacza to, że każdy przypadek należy rozpatrywać osobno i dlatego różne mogą być terminy przedawnienia roszczeń. Niemniej jednak w przeważającej większości znajdą zastosowanie przepisy ogólne kodeksu cywilnego, na podstawie których roszczenia przedawniają się po upływie sześciu lat, a dla świadczeń okresowych lub związanych z działalnością gospodarczą – po upływie lat trzech.
Przykładowe orzecznictwo sądów:
Zwrot kosztów zakupu mieszkania oraz jego wyposażenia
„Jak ustalono ponad wszelką wątpliwość celem świadczenia, którego zwrotu żąda powód było pozostawanie stron w nieformalnym związku partnerskim. Powód spełniając świadczenie miał na celu uzyskanie od pozwanej ekwiwalentnego świadczenia, do którego nie była prawnie zobowiązana, a którym było pozostawanie w tym nieformalnym związku. Zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty gdyż pozwana zerwała związek, jaki łączył strony. Świadczenie w postaci przekazania pieniędzy na zakup mieszkania (i jego wyposażenie), którego brak, co najmniej utrudniał kontynuowanie związku stron wskazuje na istnienie między stronami porozumienia woli odnoszącego się do podstawy tego świadczenia. Potwierdzają to niezaprzeczone twierdzenia powoda, że celem tego świadczenia było <<poprawienie komfortu spotkań>>, do których dochodziło między stronami, a które w istocie wypełniały łączący ich związek. Niespornym jest też, że wartość mieszkania i jego wyposażenia wynosi 280.000 zł. Powyższe w zasadzie niesporne fakty nakazują przyjąć – za wyrażonym przez Sąd Najwyższy poglądem – że roszczenie powoda znajduje w tym zakresie podstawy w treści art. 410 § 2 k.c.
(Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 czerwca 2006 r., sygn.I ACa 131/06).
Zwrot wydatków poczynionych na organizację ślubu oraz wesela
„W ocenie Sądu powódka co do zasady wykazała, iż w związku z niedojściem do zawarcia związku małżeńskiego po jej stronie powstała szkoda majątkowa w postaci wydatków poniesionych w związku z przygotowaniami do ślubu stron tj. zaliczki na poczet fotografa, dj’ a, zamówienia zaproszeń ślubnych, zawiadomień o ślubie, zadatku na poczet zakupu sukni ślubnej. Strona powodowa nie mogła z obiektywnych przyczyn domagać się ich zwrotu, ani też w inny sposób wykorzystać otrzymanego w zamian substratu (vide zaproszenia i zawiadomienia). W związku z tym koszty te były zasadne, a co za tym idzie zasadne było domaganie się ich zwrotu. Sąd nie zaliczył jednak do takich wydatków zakupu butów ślubnych oraz butów zapasowych. Powódka jest bowiem w posiadaniu tych przedmiotów, może z nich korzystać. Mogła również dokonać ich zbycia, jeżeli jak twierdzi wiążą się z traumatycznym dla niej przeżyciem. Gdyby Sąd zaliczył te wydatki do uzasadnionych kosztów wówczas doszłoby do bezpodstawnego wzbogacenia powódki kosztem pozwanego. (…) Mając na uwadze całokształt materiału zgromadzonego w sprawie, uznania przez Sąd, iż wina stron postępowania rozkłada się po połowie, za zasadne uznał Sąd koszty poniesione przez powódkę wskazane powyżej w sumie (2.768,50 zł) podzielić na połowę i w związku z tym orzekł na mocy art. 415 k.c., jak w pkt 1 wyroku.”
(Wyrok Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z dnia 30 marca 2016 r., sygn. I C 22/15.)
Zwrot środków pieniężnych za zakup samochodu
„Nie ulega także wątpliwości, że doszło do wzbogacenia po stronie pozwanej. W umowie sprzedaży, dowodzie rejestracyjnym i umowie ubezpieczenia – jako właściciel pojazdu została bowiem wpisana wyłącznie pozwana K. C.. Zdaniem Sądu, w świetle zebranego materiału dowodowego, w szczególności protokół przesłuchań stron w postępowaniu przygotowawczym oraz w sprawie o zwrot pożyczki, jasny pozostaje cel i podstawa dokonania powyższego przysporzenia przez powoda na rzecz pozwanej. Powód uiścił bowiem cenę sprzedaży ze środków pochodzących z jego majątku osobistego licząc na dalszego trwanie związku stron (być może w przyszłości jego sformalizowanie). O powyższym świadczyć może również fakt, że przedmiotowy pojazd został zakupiony do wspólnego użytku przez obie strony, a nie wyłącznego użytku pozwanej. Sama pozwana składając zeznania w niniejszej sprawie zeznała, że strony wspólnie używały pojazdu, albowiem były razem. Zdaniem Sądu powyższa okoliczność świadczy o tym, że przysporzenie majątkowe pozostawało w związku z relacją jaka istniała pomiędzy stronami. Skoro zatem podstawą przysporzenia był łączący strony nieformalny związek, to wraz z zakończeniem tego związku odpadła podstawa przysporzenia. Wobec braku odmiennych ustaleń stron co do rozliczenia konkubinatu (bezspornie strony nie zawierały żadnej umowy dotyczącej rozliczeń pomiędzy nimi), należało uznać, że świadczenie na rzecz pozwanej wraz z odpadnięciem celu, stało się nienależne i winno zostać zwrócone.”
(Wyrok Sądu Rejonowego w Gdyni – I Wydział Cywilny z dnia 10 stycznia 2017 r., sygn. I C 693/14)
Jeśli potrzebujesz pomocy lub chcesz uzyskać więcej informacji, zapraszam do kontaktu z kancelarią -> formularz -> dane kontaktowe
Jeśli jesteś zainteresowany innymi artykułami i chcesz być na bieżąco ze wszystkimi ciekawostkami prawniczymi, zapraszam do polubienia i obserwowania mojej strony na facebooku -> Kancelaria Adwokacka Magdalena Tybor.
Przeczytaj również:
Czy w polskim prawie można zmienić płeć człowieka ustaloną tuż po urodzeniu?
…oraz że Cię nie opuszczę dopóki nasz kredyt hipoteczny nie zostanie spłacony.
Utraciłeś pracę i popadłeś w długi? Z pomocą może przyjść upadłość konsumencka.